Zwitserse gewoonten door Nederlandse ogen

Plaatsikon

Net als in Nederland delen veel plaatsen dezelfde achtervoegsels. Van sommige, zoals Regensberg (berg), Schwerzenbach (beek) of Emmental (dal), is het duidelijk waar de naam vandaan komt. Maar er zijn ook achtervoegsels, zoals -au en -ikon, die niet meteen duidelijk zijn.

Ik besloot het eens uit te zoeken. Gelukkig heeft de Aargauer Zeitung¹ de herkomst van de meeste achtervoegsels onderzocht. Hieronder de vrij vertaalde tekst en een kaartje waar al deze plaatsen liggen.

-au

De -au is afgeleid van het Oudhoogduitse woord “ouwa” en het Middelhoogduitse “ouwe”. Dit betekent “gebied aan het water, landstrook langs een beek of rivier, eiland, schiereiland; moerassig, vochtig terrein”.

Omdat -au uit het Alemannisch (Duitstalig gebied) komt, is het verrassend dat deze plaatsen over heel Zwitserland te vinden zijn. Dus ook in west, Franstalig, Zwitserland en het Italiaanse gedeelte in het zuiden. Wel zie je duidelijk de dunbevolkte Alpen in de zuidelijke helft van het land.

-au komt 277 keer voor waarvan de locatie is aangegeven met blauwe bollen. De overige plaatsen zijn grijze bolletjes.

-ingen

Dit Oudhoogduitse achtervoegsel duidt op een verbondenheid met het voorgaande woord. “Kinderen, nakomelingen, mensen, of stam (van diegene die hiervoor is genoemd)”. De plaats Wettingen betekent dus kinderen of stam van Wett.

Dit achtervoegsel komt alleen in het Duitstalige gedeelte voor, meestal dicht bij de Duitse grens. Er is ook een cluster in Wallis (zuidelijkste verzameling bolletjes) van een paar piepkleine plaatsen in de gemeente Goms.

-ingen komt 145 keer voor.

-ikon

De -ikon komt van “ing-hoven”, wat “bij de boerderijen van de mensen van …” betekent.

Dit is een vrij lokaal achtervoegsel dat voornamelijk in kanton Aargau en Zürich voorkomt.

-ikon komt 85 keer voor.

-wil

Het woord “Wiler” komt uit het Oudhoogduits “wilari”, wat klein dorp, gehucht of alleenstaande boerderij betekent. Dit woord is weer afgeleid van het Romaanse “villaris”, wat “behorend tot de villa” betekent. Het werd gebruikt om nieuw gebouwde boerderijen en gehuchten te benoemen.

Wil komt ook alleen voor in Duitstalige kantons, al is het wel wijdverspreider dan -ikon.

-wil komt 283 keer voor.

Voor de etymologie van overige uitgangen, zie de Aargauer Zeitung¹. De code om de grafieken te genereren staat op GitHub².